در گذشته وظیفه اصلی موزه‌ها در جمع‌آوری و حفاظت از اشیا خلاصه می‌شد، اما امروز این مسئولیت به ارائه خدمات به بازدیدکنندگان تغییریافته و تمرکز اصلی موزه‌ها به ارائه تجربیات، خدمات و آموزش به بازدیدکنندگان اختصاص یافته است.
تلقی جدید از موزه تنها به‌عنوان انباری برای اشیا نیست، بلکه کارگاهی آموزشی است و حتی اصلی‌ترین وظیفه آن ایجاد تجربیات جالب و به یاد ماندنی برای بازدیدکنندگان است.
انتخاب و گسترش بازار هدف و مخاطبان برای موزه به یک استراتژی یا طرز فکر تبدیل شده و هدف موزه‌داری تقویت روابط با مخاطب عام، ارائه خدمات بهتر و در نهایت افزایش ارزش اجتماعی موزه است. موزه‌ها یکی از محصولات گردشگری هستند. محصول می‌تواند کالا، خدمات، ایده، تجربه یا مانند موزه‌ها ترکیبی از آن‌ها باشد. کالاهای فیزیکی مانند اشیای در معرض نمایش در موزه‌ها، ساختمان و بنای موزه، معماری موزه، گیاهان، گل‌ها و درختان است . خدمات ارائه شده توسط راهنمایان موزه و رویدادهای برگزارشده در موزه در بخش خدمات محصول موزه دسته‌بندی می‌شوند.
انگاره ذهنی موزه از ترکیب عناصر فیزیکی و خدمات ارائه‌شده در آن ایجاد می‌شود. تجربه بازدیدکننده از موزه این تصویر ذهنی را می‌سازد که می‌تواند یادآور زیبایی، هیجان، آرامش، ارزش هنری و... باشد، در حقیقت ترکیب کالاهای فیزیکی، خدمات و رویدادها انگاره ذهنی از یک موزه را تداعی می‌کنند. این تجربه می‌تواند خوشایند و دلپذیر و جالب‌توجه یا خسته‌کننده و نچسب باشد. از آنجا که هسته اصلی محصول موزه یعنی اشیای در معرض نمایش غیرقابل تغییر است، موزه‌ها برای غنی‌سازی تجربه بازدیدکنندگان هر روز بیشتر به خدمات تکمیلی روی می‌آورند.
آن‌چه موزه‌ها به دنبال آن هستند تغییر انگاره ذهنی مخاطبان از مکان‌هایی خسته‌کننده، رنگ و رورفته و شخصی به مکان‌هایی پویا، مشارکتی و آموزشی است. حال پرسش اصلی این است که چه فعالیت‌هایی را در خصوص موزه‌های استان فارس می‌توان در سطح استان تعریف کرد تا موجب مشارکت و تعامل بیشتر و دل‌پذیرتر گردشگران داخلی و خارجی ورودی به استان فارس شود؟ شاید پاسخ اصلی به این پرسش را بتوان در واژه «گردشگری تجربه محور» جست‌وجو کرد.
گردشگری تجربه محور با مشارکت بالای گردشگران در فعالیت‌های گردشگری انجام می‌شود، به این نحو که گردشگران خود به‌طور مستقیم با فرآیندهای بومی و عناصر زندگی محلی، فرهنگ، هنر، مراسم و آئین‌ها و به‌طور کل عناصر مختلف فرهنگ جامعه میزبان درگیر شده و در انجام آن مشارکت می‌کنند. تجربه گردشگر از سه عنصر لذت، تحریک و تسلط تشکیل می‌شود.
لذت میزان احساس خوب، شادی یا رضایتی است که فرد در شرایطی خاص تجربه می‌کند، تحریک به معنی میزان هیجان یا برانگیختگی است و تسلط به قدرت کنترل فرد، بر می‌گردد.
رفتار و احساسات فرد متأثر از عناصر بصری مانند طراحی داخلی، نمادها و علامات است می‌تواند موجب احساس لذت، تحریک و قدرت در فرد شود و به‌عنوان ابزاری برای ایجاد احساسات مناسب در بازدیدکنندگان مورد استفاده قرار گیرد و سطح بالای درگیری و مشارکت آن‌ها را برانگیزد. درگیرشدن گردشگر در فرایند مشارکت و تبدیل او از یک بازدیدکننده منفعل به مشارکت‌کننده فعال و پیوند، جذب و درگیرشدن در فعالیت‌ها، تجربه‌ای به‌یادماندنی را به ارمغان می‌آورد.
موزه‌ها باید به طراحی این فرایندها و فعالیت‌ها بپردازند و به‌صورت خودآگاه فعالیت‌های متنوعی را در فضای موزه توزیع نمایند تا از ازدحام گردشگران در یک یا چند نقطه در موزه جلوگیری و خدمات متنوع و مطلوبی به گردشگران ارائه شود. باید از لحظه ورود تا خروج گردشگر انواع فعالیت‌ها و حتی زمان آزاد گردشگران برای عکاسی یا فعالیت‌های شخصی با دقت پیش‌بینی شده باشد. طراحی فعالیت‌ها باید به شیوه‌ای باشد که تجربیات مرتبط با موضوع موزه تمام حواس پنجگانه را به کار گیرد. گردشگر نیازمند و مشتاق تعامل و مشارکت است، او به دنبال اکتشاف است.
علاقه گردشگر به لمس اشیا، مجسمه‌ها، پوشیدن لباس محلی همه و همه حکایت از این تمایل دارد؛ اما گاهی به‌جای خلق عرصه‌های اکتشاف در موزه‌ها، تنها به جمله لطفاً دست نزنید و «عکاسی و فیلمبرداری ممنوع است» بسنده می‌شود. اگر لمس اشیای نفیس موزه منع دارد و یا عکاسی و فیلمبرداری از آن‌ها مجاز نیست، باید جایگزین‌هایی برای گردشگر تعریف شود تا حس کنجکاوی و اشتیاق او به تعامل در آنجا ارضا شود.
علمای علم گردشگری تصریح می‌کنند که تجربیات باید حول یک فعالیت یا مفهوم محوری شکل بگیرند و توسط عناصر افزوده مانند محیط فیزیکی یا عنصر انسانی تقویت شوند. ماهیت عناصر افزوده به تجربیات طراحی‌شده باعث می‌شوند تا این تجربیات به‌راحتی قابل تقلید نباشند. طراحی تجربیات گردشگری ابتدا به معرفی و پیشنهاد تجربیات کلی برای ایجاد تعامل بیشتر بازدیدکننده با موزه و در محیط موزه و سپس به تعریف فعالیت‌های مختلف مشارکتی حول هر کدام از تجربیات کلی می‌پردازد.
با این رویکرد می‌توان انتظار داشت که در موزه‌های استان فارس و به‌طور کلی ایران شاهد رونق بیشتری بوده و این اماکن ارزشمند تاریخی و فرهنگی بتوانند به جایگاه والاتری در توسعه گردشگری ایران‌زمین برسند.
* مدرس دانشگاه در رشته مدیریت گردشگری و هتلداری
انتهای پیام/
